Kendini Beğenen Narsist Midir?

Psikolog Büşra Sürücü Durak

Narsizmin Kısa Hikayesi

Narsizmin kelime kökeni, Yunan mitolojisindeki Narkissos karakterinden gelmektedir. Narkissos gençliği ve yakışıklılığı ile etrafındaki birçok kişiyi kendine hayran bırakmıştır. Ancak Narkissos hayranlarının hiçbirine yüz vermemiş, onları küçümsemiştir. Bunun üzerine tanrılar Narkissos’u ömrü boyunca sadece kendisine âşık olabileceği bir cezaya mahkûm etmişlerdir. Yani, tıpkı hayranlarının ona olduğu gibi karşılıksız ve amansız bir aşka. Narkissos bir gün bir gölün kenarında su içerken yansımasını suda görür ve hayranlıkla kendini seyreder. Tanrıların verdiği cezayla sudaki yansımasına âşık olur. Narkissos kendine o kadar hayran olur ki yansımasından gözünü alamaz ve ölene kadar yansımasını izler durur. Ancak halk Narkissos’un ne ölüsünü ne dirisini bulur. Rivayete göre Narkissos su kenarında kök salan ve o andan sonra beliren Nergis çiçeğine dönüşmüştür.

Narsizm Nedir?

En temel haliyle narsizm; kişinin kendini yüceltmesi, başkalarını küçümsemesi ve kibirli davranışlarda bulunmasıdır. Narsistler, eylemlerinin başkalarına nasıl fayda veya zarar verebileceğine odaklanmazlar, kişisel olarak kendilerine neyin faydası olacağına odaklanırlar. Dolayısıyla narsist özelliklere sahip kişiler genellikle benmerkezci odağa sahip, ayrıcalıklı olduklarına inanan, başkalarına saygı duymayan, kendileri hakkında oldukça abartılı ve gerçekçi olmayan olumlu duygu, düşünce ve davranış kalıplarına sahiptirler. 

Narsist özelliklere sahip insanlar tahmin edilenin aksi yönünde davranışlarla da kendini gösterebilir. Örneğin, narsist bir kişi kendini yüceltecek davranışlarda bulunabildiği gibi, aksi yönde kendini yerin dibine sokacak davranışlarda da bulunabilir. Kişinin bu davranışları göstermekteki motivasyonları benzerdir. Bunlar; dikkat çekmek, odak noktası olmak, beğenilmek ve başkalarından üstün olduğunu göstermektir. Kişi kendini yerin dibine sokarak aslında karşısındaki kişinin onun söylemine zıt şekilde davranmasını bekler. Yani narsist özelliğe sahip kişi, karşısındakinin onu olumlu yönde desteklemesini, onaylamasını ve yüceltmesini ister.

Kişinin narsist özellikler taşıdığına dair aşağıdaki belirtiler ipuçları olarak görülebilir:

• Yüksek düzeyde kendini önemseme (başarılarını ve yeteneklerini diğerlerinden üstün görmek).
• Sınırsız başarı, güç, güzellik ve zekâ üzerine düşüncelerle meşgul olmak.
• Özel ve benzersiz olduğuna dair inanç (iletişime girebileceği kişilerin de özel insanlar olması gerektiği veya yüksek statüye sahip kişiler olması gerektiğine dair inanç).
• Kendine karşı yüksek düzeyde hayranlık.
• Kendisine bazı şeyleri hak bilmek (insanların ona karşı olumlu tutum benimsemesi gerektiği veya insanların onun beklentilerine göre şekillenmesi gerektiğine dair inanç).
• Kendi amaçları doğrultusunda insanları sömürmek.
• Empatiden yoksunluk.
• Haset (başkalarına karşı haset beslemek ve başkalarının onu kıskandığına dair yüksek düzeyde inanç).
• Yüksek düzeyde kibir, tepeden bakan davranış ve tutumlar.

Yukarıda bahsedilen özellikleri zaman zaman etrafınızdaki bazı kişilerde gözlemliyor olabilirsiniz veya bazı durumlarda kendinizde de bu özellikleri fark ediyor olabilirsiniz. Peki bu sizi ya da etrafınızdakileri narsist yapar mı?

Narsizm Ne Zaman Sorun Haline Gelir?

Narsizm ile bağdaştırılan birçok düşünce ve davranış kalıbının aslında ideal düzeyde deneyimlenmesi kişinin öz benliğine, yani benlik saygısına olumlu bir katkısı vardır. Kişinin başarılarının farkında olması, kendini bunlar için kutlaması ve bunlardan keyif alması benlik saygısının gelişimine destek olur. Aynı zamanda ideal düzeyde deneyimlenen narsizm kişiyi dışsal faktörlere karşı davranışlarını geliştirmesi ve dengelemesi, aksiyona geçmesi ve etkili bir şekilde baş etmesi için motive eder. Bu noktada kendini her seven, başarılarının farkında olan ve övünen kişilere narsist demek doğru olmaz. İdeal düzeyde deneyimlenen narsizm ile sorun haline gelen narsizmi ayrıştırmak gerekir. Narsizme sorun diyebilmek için kişinin hayatının bu durumdan ne kadar olumsuz etkilendiğini bilmek önemlidir. Bu olumsuz etkilenme kişinin çeşitli işlevsellik alanlarında sorun ve sıkıntı yaşamasıyla değerlendirilir. Bu alanlar kişinin aile hayatı, romantik ilişkisi, sosyal hayatı gibi ilişkisel alanlarını ve/veya iş ve okul performansı gibi kariyer alanlarını kapsayabilir. Kişi benlik saygısına yönelik değerlendirmesini, başkalarının onu ne kadar olumlu değerlendirdiği ve diğerlerinden ne kadar üstün olduğu ile ölçer. Yani sorun haline gelen narsizmde kişi benlik saygısını kendi odağından çıkarıp başkalarının ona hayran olması, desteklemesi, onaylaması ve yüceltmesi üzerinden değerlendirir. Kişi benlik saygısını korumak için etrafındakilerle sadece başarılı olduğu ve onlardan üstün olduğunu düşündüğü alanlar hakkında konuşur, onaylanmak ve desteklenmek ister, olumsuz yorum ve eleştirileri kabul etmez. Dolayısıyla kişi tutum ve davranışlarını bu motivasyona göre şekillendirir ancak bu durum etrafındakilerle ciddi iletişimsel sorunlar yaşamasına neden olur.
Öztele, sorun haline gelen narsizmde, kişi sevilmediği ve/veya savunmasız hissettiği, benliğine tehdit olarak algıladığı durumlar karşısında sıkıntı hisseder. Bu sıkıntıyı ortadan kaldırmak için duygusal, düşünsel ve davranışsal stratejiler geliştirir. Bunlar o sırada kişiyi rahatlatır ve özel hissettirir. Ancak uzun vadede kişinin çeşitli yaşam alanlarında sorun ve sıkıntı yaşamasına neden olur. Peki, narsizm sorun haline geldiğinde neler yapılabilir?

Narsizmle terapide nasıl çalışılır?

Terapide narsizmin neden olduğu sorunlar üzerine çalışırken odaklanılması gereken noktalar; kişinin benlik saygısını geliştirmesi, ilgi çekme ve onaylanma arayışıyla giriştiği dürtüsel davranışların önüne geçilmesi ve düzenlenmesi olacaktır. Bu noktada kişinin kendisini yücelttiği veya başkalarıyla kıyasladığı dil üzerine değişikliğin sağlanması, ayrıcalıklı olduğuna dair beklenti ve inançlarının önüne geçilmesi, toplumsal değer ve kurallara uyumunun sağlanması, arkadaşlık ilişkilerinin ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi hedeflenir. Aynı zamanda kişinin başkalarının perspektifiyle değerlendirme sağlayabileceği eleştiriye açıklık ve empati yetisinin güçlendirilmesine yönelik yöntemler kullanılır. Bu davranışsal değişikliklerle birlikte kişinin narsist özellikler nedeniyle deneyimlediği, bireysel ve sosyal hayatında sorun ve sıkıntı yaşamasına neden olan duygu, düşünce ve davranışlarla temas etmesi sağlanır. Bu şekilde kalıplaşmış düşünce kalıplarında da gerçekçi bir değerlendirme sonrası işlevsel değişikler gerçekleşir.